صنعت گردشگری یکی از صنایع بزرگ دنیاست که درآمد بسیار زیادی برای کشورها ایجاد می کند و موجب اشتغال میلیون ها نفر در سطح جهان می شود. طبیعت گردی یکی از عمده ترین بخش های این صنعت است که بیشترین رشد را در این صنعت دارد. این نوع از گردشگری شامل سفر به مناطق بکر طبیعی، پارک های ملی و نقاط دیدنی جهان می شود. این نقاط بیشتر در مناطق در حال توسعه جهان هستند که تنوع زیست محیطی بیشتری دارند. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست.
در اینجا لازم است که توضیح دهیم منظور ما از طبیعت گردی چیست و چرا باید آن را با رعایت اصول گردشگری مسئولانه انجام داد. برخی، طبیعت گردی را با بوم گردی (اکوتوریسم) اشتباه می گیرند، حال آنکه مفهوم بوم گردی متفاوت است و به جامعه محلی و حفظ محیط زیست توجه دارد. پس قبل از هر نکته دیگری، اجازه بدهید مفهوم این نوع از گردشگری را بررسی کنیم.
طبیعت گردی چیست و چه مفهومی دارد؟
دیدگاه های متفاوتی در این خصوص وجود دارد و هر دیدگاهی تعریف خاص خود را ارائه می کند. یک دیدگاه می گوید.:
“طبیعت گردی عبارت است از نوعی گردشگری که به صورت عمده متکی به منابع طبیعی و بازدید از حیات وحش در محیط و شرایط طبیعی آن است..”
بنابراین، بازدید از پارک ملی کویر با هدف دیدن مناظر بکر آن و حیات وحش حفاظت شده موجود در آن پارک می تواند طبیعت گردی محسوب شود. اگر این تعریف را بپذیریم، کسانی که به پارک ملی کویر می روند، اما بازدید از حیات وحش تنها هدف آنان نیست و می خواهند قصر بهرام را نیزز ببینند، دیگر طبیعت گرد محسوب نمی شوند.
اما شاید بتوان گفت که تعریفی فراگیرتر، میتواند آن باشد که:
“طبیعت گردی عبارت است از نوعی گردشگری که شامل لذت بردن از منابع طبیعی و یک سلسله فعالیت های تفریحی متکی می باشد. این فعالیت ها می توانند شامل پرنده نگری، عکاسی از حیات وحش، پیاده روی، ستاره نگری، چادر زدن، و امثالهم باشد.”
این نوع از گردشگری می تواند مشوقی برای کسب و کارها و افراد بومی جامعه محلی باشد تا بیشتر به محافظت از محیط زیست و حیات وحش بپردازند، چرا که درآمدشان به آنها وابسته است. به این ترتیب، مناطقی که بهتر به محافظت از محیط زیست شان بپردازند، ارزش ریالی شان افزایش خواهد یافت.
انواع طبیعت گردان در ایران
می توان طبیعت گردان ایران را که به این نوع از سفر علاقمند هستند، به چند دسته تقسیم کرد:
- گردشگران اقلیم پسند که به دنبال آب و هوایی مناسب تر در فصول بسیار گرم یا بسیار سرد، راهی یک مقصد گردشگری خاص می شوند.
- مسافران کویر دوست که از دیدن مناظر کویری لذت می برند، ورزش های کویری و شترسواری و امثال آن را دوست دارند، و به دنبال آرامش و آزادی در این جلوه از طبیعت هستند راگه در نزدیکی کویر رفسنجان
- طبیعت گردان ساحل دوست که عاشق آب تنی و ماهیگیری هستند، خرید در بازارچه های ساحلی را دوست دارند، و ورزش های آبی را می پسندند.
- مسافران کوهنورد که به چالش های جدی تر طبیعت، پیاده روی در زمین های صعب العبور، فتح قله های دشوار و دست و پنجه نرم کردن با سرما و برف و صخره های دشوار علاقمند هستند.
- طبیعت گردان جنگل پسند که از دیدن مناظر سرسبز طبیعت، گونه های گیاهاهی و جانوری و آرامش این بعد از طبیعت لذت می برند.
- گردشگران چشمه های آب معدنی که به دنبال معالجه با نوع خاصی از آب های معدنی چشمه های طبیعی آب گرم هستند و با این کار آرامش نیز می یابند و هر گونه فعالیت لذت بخش دیگر در طبیعت.
بسیاری از هموطنان ما در هنگام طبیعت گردی، به پاکسازی محیط از زباله های مسافران قبلی می پردازند. آنها با مردم محلی وقت می گذرانند، از آنها خرید می کنند، غذاهایشان را تحسین می کنند و روابط انسانی پسندیده ای از خود نشان می دهند. در مقابل، کسانی هم هستند که در تمامی انواع طبیعت گردی های فوق، تنها به لذت بردن خودشان می اندیشند و با انواع بی توجهی ها، ردپاهای بسیار نامطلوب و ناپسندی از خود باقی می گذارند. این همان رفتار خودپسندانه ای است که با گردشگری مسئولانه همخوانی ندارد.ما به عنوان مسافران حرفه ای باید به طبیعت کشورمان اهمیت بدهیم و در سفرهایمان برای دیگران الگوی رفتاری صحیحی را به نمایش بگذاریم.
ارتباط طبیعت گردی با توسعه پایدار
همانطور که ذکر شد، چون ارزش محیط زیست و حیات وحش مطرح شد و سخن از منافع جامعه محلی در مقاصد گردشگری به میان آمد، لزوم رعایت منشور گردشگری مسئولانه مطرح می شود. درست است که گردشگران به قصد لذت بردن از طبیعت و انجام فعالیت های تفریحی به مناطق طبیعی می روند، اما سفر آنها می تواند با به جا گذاشتن ردپا های گردشگری آثار مثبت یا منفی خود را بر مقاصد گردشگری باقی بگذارد.
به همین دلیل است که لذت بردن صرف در طبیعت گردی، از ما مسافرانی حرفه ای نمی سازد. ما باید توجه خود را به محیط زیست، حیات وحش و افراد بومی و زندگی و معیشت آنها نیز بدهیم. ما به عنوان افرادی مسئول باید به حفظ محیط زیست، گونه های گیاهی و جانوری و هر آنچه که طبیعی را می سازد و زیبا می کند، اهمیت بدهیم. درست است که شاید دیگر هرگز به آن منطقه نرویم، اما این دلیل نمی شود که نسبت به رفاه، معیشت و فرهنگ بومیانی که در آن منطقه طبیعی زندگی می کنند، بی توجه باشیم.
اگر ساکنان جامعه محلی تجربه خوبی از ما داشته باشند، از حضور مسافران بعدی نیز خوشحال می شوند و روند سفر به آنجا برای همه تسهیل خواهد شد. اگر حضور ما مزاحمتی برای آنان ایجاد کند، منفعت اقتصادی برای آنها نداشته باشد، و انواع تجربه های تلخ را برای آنها فراهم آورد، اشتیاقی برای محافظت از محیط زیست و … نحواهند داشت. پس باید رفتارمان در طبیعت گردی توام با ملاحظه و مسئولیت پذیری باشد.
ما می توانیم این اصول مسافرت های مسئولانه را چه در تورهای داخلی و چه در تورهای خارجی مد نظر قرار دهیم و رعایت کنیم. مهم آن است که بدانیم ما شهروندان جهان هستیم و از محیط زیست کره زمین لذت می بریم. بنابراین، در هر منطقه ای از جهان که سفر کنیم، رفتار مسئولانه از ما انسان های بهتر و از طبیعت گردی جلوه ای بهتر به نمایش می گذارد.
اصول گردشگری مسئولانه
قطعا تا به اینجای کار با چهارچوب کلی گردشگری مسئولانه آشنا شده‌اید. اما شاید این سوال هنوز هم برای شما وجود داشته باشد که برای گردشگر مسئول بودن، باید دقیقا چه کارهایی انجام دهید؟ در این قسمت بخشی از اصول گردشگری مسئولانه را به شما معرفی خواهیم کرد تا شناخت بهتری نسبت به این طرز فکر داشته باشید.
رد پای شما در سفر
هر موجودی هنگام عبور از خود رد پا به جای می‌گذارد. اما منظور از رد پا در این قسمت، جای پایتان نیست. در حقیقت رد پا در سفر چیزی است که شما از خود به جای می‌گذارید. به قول یک کوه نورد مشهور، زمانی که شما به طبیعت می‌روید، تنها چیزی که باید باقی بگذارید، خاطراتی خوش و شیرین برای خودتان و برای دیگران است و دیگر هیچ! همین یک عبارت کوتاه کاملا حجت را تمام می‌کند و همه چیز را در بر می‌گیرد. در هر لحظه باید این عبارت را با خودتان تکرار کنید که اگر کسی پشت سر شما قدم بردارد، به هیچ وجه نباید آثار منفی مشاهده کند. این آثار منفی میتواند زباله‌ای باشد که شما در طبیعت رها کردید، آتشی که بر پا نمودید و خاموش نکردید یا آسیبی که به درخت‌ها وارد نموده‌اید. پس سبز قدم بردارید و هیچ چیز جز خاطرات سبز را به جای نگذارید!
به اقتصاد محلی کمک کنید
لازم نیست که همه چیز را برای سفر از شهر خود تهیه کنید! به سوپرمارکت‌های محلی هم اعتماد کنید و اجازه دهید اقتصاد آنها نیز رونق پیدا کند. سوغات بخرید، اما لازم نیست این کار را تنها از پاساژهای بزرگ انجام دهید. به سراغ صنایع دستی محلی بروید. از رستوران‌های محلی بازدید کنید. همه این کارها به اقتصاد محلی شهری که سفر می‌کنید، کمک خواهد کرد.
احترام به فرهنگ مردم بومی
هر شهر و دیاری آداب و رسوم خاصی دارد که حتما باید به آن پایبند باشید. شناخت فرهنگ مردم یک شهر جدید میتواند بسیار جالب باشد. اما باید توجه داشته باشید که بخش عمده فرهنگ و رسوم مردم، برای مردمان بومی منطقه بسیار مهم و بعضا مقدس هستند. پس در سفرهای خود باید بیاموزیم که به فرهنگ مردم یک شهر یا کشور دیگر احترام بگذاریم و چه بهتر که در مورد فرهنگ آنها به صورت کامل تحقیق کنیم. تحقیق در مورد فرهنگ اقوام مختلف، دانش عمومی شما را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود دایره اطلاعات عمومی وسیع‌تری داشته باشید.
منظور از گردشگری مسئولانه چیست؟
به گزارش تفطن، اگر شما هم در دوران اوج سفرها با خرید بلیط یک پرواز داخلی مسافرت کرده باشید، احتمالا در بازدید از یک مکان گردشگری با ازدحام جمعیت روبرو شده اید. فرقی نمی کند یک اثر تاریخی باشد یا یک جاذبه طبیعی، در هر صورت جمعیت زیاد علاوه بر ایجاد آلودگی، هرج و مرج و سر و صدا در محیط، ممکن است حتی باعث آسیب رسیدن به زیبایی های آن مکان گردشگری شود. برای مثال، ازدحام جمعیت می تواند باعث صدمه خوردن به آثار تاریخی شود. در محیط های بسته، تنفس جمعیت زیاد و اثرات شیمیایی آن روی آثار تاریخی، در دراز مدت می تواند غیر قابل جبران باشد. برای جلوگیری از اتفاقاتی از این دست، گردشگری مسئولانه بوجود آمد. اما گردشگری مسئولانه بسیار گسترده تر از این مثال ها است.
چرا گردشگری مسئولانه به وجود آمد؟
تا به امروز سواحل دریا را پس از تعطیلات نوروز دیده اید؟ از درگیری های مردم محلی با گردشگر ها و کلافگی آنها از مسائل ایجاد شده از طریق گردشگر ها چیزی شنیده اید؟ از کسادی بازار منطقه ها گردشگری در روزهای کاهش سفرها چطور؟ از زائرانی که در اوج سفرها به مشهد، قیمت بلیط هواپیما اهواز مشهد را پرداخت می کنند اما با ازدحام در حرم روبرو می شوند و کیفیت سفر و زیارت آنها کاهش پیدا می کند چه؟ چه راهکارهایی برای جلوگیری از این اتفاقات ناگوار وجود دارد؟
اشتباه نکنید گردشگری مسئولانه صرفا برای جلوگیری از آسیب ها ارایه نشده است. بلکه قرار است با این نوع گردشگری، به بهبود زندگی مردم محلی هم کمک شود. برای مثال یک گردشگر مسئول باید از محصولات ارایه شده از طریق مردم محلی هم خرید کند تا به چرخش چرخ اقتصاد زندگی آنها هم کمک کرده باشد.
گردشگری مسئولانه چیست؟
ایجاد مکانی بهتر برای زندگی گردشگران و مردم محلی و ایجاد شرایطی بهتر برای سفر را می توان یک تعریف خلاصه برای گردشگری مسئولانه دانست. البته باید به این نکته هم توجه داشت که گردشگر مسئول با گردشگری مسئولانه تفاوت های زیادی دارد. گردشگری مسئولانه فراتر از رفتار یک گردشگر، تمامی افراد مرتبط با صنعت توریسم یک منطقه را شامل می شود. تمام عوامل اجرایی، هتل ها، دولت ها، مسئولان محلی، مردم بومی، آژانس های مسافرتی و گردشگران، در دایره مسئولیت های گردشگری مسئولانه قرار دارند.
فرق گردشگری مسئولانه با اکو توریسم چیست؟
اکو توریسم در واقع زیرمجموعه گردشگری مسئولانه شناخته می شود. به عبارتی طبیعت گردی مسئولانه، بوم گردی یا گردشگری مبتنی بر طبیعت، اما به شکل مسئولانه شناخته می شود. تعریف دقیق اکو توریسم عبارتست از سفری مسئولانه به منطقه ها بکر طبیعی با حفظ محیط زیست و کمک به بهبود معیشت مردم محلی.
گردشگری مسئولانه چه اصولی دارد؟
تعریف ها و توضیحاتی در مورد این نوع گردشگری داده شد. اما هر کس در پی شناخت وظایف خود نسبت به این موضوع باشد، باید نسبت به اصول آن هم آگاه باشد. یک گردشگر مسئول باید چه کارهایی را در سفر انجام دهد؟
تولید زباله کمتر
یک گردشگر مسئول تمام تلاش خود را به کار می گیرد تا زباله کمتری تولید کند. کیسه های و مواد پلاستیکی آزاردهنده ترین نوع از زباله هستند که علاوه بر زشتی محیط و ایجاد زحمت برای مردم محلی، می تواند باعث آسیب به جانوران و حتی گیاهان منطقه شود. به جای کیسه های پلاستیکی از کیسه های پارچه ای استفاده کنید و زباله های خود را به همراه خود ببرید.
پشت سر خود را نگاه کنید
علاوه بر جلوگیری از تولید زباله، باید به مسایل دیگری هم فکر کنید. اگر آتشی برپا کرده اید آنرا خاموش و سرد کنید. اگر طنابی بسته اید باز کنید. به طور کلی هیچ رد پای آسیب زننده ای نباید از شما در طبیعت به جای مانده باشد؛ به طوری که اگر فردی پشت سر شما قدم برداشت، هیچ آثار منفی از شما باقی نمانده باشد.
اقتصاد محلی را در نظر داشته باشید
لازم نیست همه وسایل سفر را با خود ببرید. بعضی چیزها را می توانید از فروشگاه های مقصد سفر خود خریداری کنید. اگر می خواهید از شهر مقصد خرید کنید، علاوه بر فروشگاه های کوچک و بزرگ، از مردم محلی و دست فروشان هم خرید کنید. این موضوع برای اقتصاد محلی بسیار مهم است.
به فرهنگ مردم بومی احترام بگذارید
یکی از مسائل مردم ساکن در منطقه ها گردشگری، بی اعتنایی و بعضا بی احترامی گردشگران به اصول، اعتقادات و فرهنگ مردم بومی منطقه است. این موضوع به قدری مهم است که در صورت عدم رعایت آن از طرف گردشگران، می تواند باعث رویگردانی مردم محلی از گردشگران و ایجاد مسائل و درگیری های فراوان بین آنها و گردشگر ها شود. بهتر است قبل از سفر در مورد فرهنگ مردم شهر مقصد تحقیق کرده و با شناخت و احترام کامل سفرمان را آغاز کنیم.
در فصل های خلوت تر سفر کنید
در زمان هایی خاص از سال ممکن است ازدحام گردشگر را در شهری خاص مشاهده کنیم. همانطور که پیش تر گفته شد این شلوغی ها علاوه بر اینکه ممکن است مسائلی را ایجاد کند، می تواند باعث کاهش کیفیت سفر گردشگران شود. بنابراین بهتر است زمان هایی از سال را انتخاب کنید که گردشگران کمتری در مقصد گردشگری حضور دارند. این موضوع افزون بر اینکه لذت سفر را برای شما بیشتر خواهد کرد، باعث می شود به چرخش اقتصاد شهر مقصد گردشگری هم کمک و از اُورتوریسم جلوگیری کرده باشید.
